EU Justice Scoreboard 2025: Η Κύπρος παραμένει ουραγός σε κρίσιμους δείκτες ποιότητας και αποτελεσματικότητας

Παρά τις κάποιες θετικές εξελίξεις που καταγράφονται, η χώρα μας βρίσκεται στην προτελευταία θέση της κατάταξης

Η πρόσφατη δημοσίευση του EU Justice Scoreboard 2025 προσφέρει μια νέα ευκαιρία αποτίμησης της πορείας της κυπριακής δικαιοσύνης εντός του ευρωπαϊκού πλαισίου. Τα δεδομένα της έκθεσης επιβεβαιώνουν αυτό που έχουμε διαπιστώσει επανειλημμένα τα τελευταία χρόνια: Η Κύπρος παραμένει ουραγός σε κρίσιμους δείκτες ποιότητας και αποτελεσματικότητας, παρά τις κάποιες θετικές εξελίξεις που καταγράφονται.

Σε ορισμένους τομείς, και ιδίως στον μέσο χρόνο διεκπεραίωσης υποθέσεων, παρατηρείται σχετική βελτίωση. Για πρώτη φορά έπειτα από χρόνια, η Κύπρος δεν κατατάσσεται στην τελευταία θέση της Ε.Ε., γεγονός που συνιστά ενθαρρυντικό σημάδι. Παράλληλα, η αύξηση του αριθμού των Δικαστών δείχνει ότι η Πολιτεία αρχίζει να λαμβάνει υπόψη της τις διαρθρωτικές αιτίες των καθυστερήσεων και της συμφόρησης.

Ενθαρρυντικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι για το 2023 η Κύπρος κατέγραψε δείκτη διεκπεραίωσης υποθέσεων (clearance rate) της τάξης του 120%, πράγμα που σημαίνει ότι τα δικαστήρια κατάφεραν να διεκπεραιώσουν περισσότερες υποθέσεις από όσες καταχωρίστηκαν εκείνο το έτος. Αν και πρόκειται για θετική εξέλιξη, πρέπει να ιδωθεί υπό το πρίσμα της πολυετούς συσσώρευσης εκκρεμοτήτων. Παράλληλα, η Κύπρος παραμένει η μόνη χώρα στην Ε.Ε. που δεν αποστέλλει δεδομένα για τις εισερχόμενες αστικές και εμπορικές υποθέσεις, κάτι που ενδεχομένως να αναδεικνύει ένα έλλειμμα διαφάνειας και συστημικής ικανότητας. Το ίδιο ισχύει και στον τομέα της τεχνολογίας, όπου η Κύπρος εξακολουθεί να κατατάσσεται τελευταία ως προς τη χρήση ψηφιακών εργαλείων στα δικαστήρια, παρά τις εισηγήσεις και τις δεσμεύσεις των τελευταίων ετών.

Αποδοτικότητα κυπριακών δικαστηρίων

Η Κύπρος δεν βρίσκεται πλέον στην τελευταία θέση της Ε.Ε. σε ό,τι αφορά τον μέσο χρόνο διεκπεραίωσης των υποθέσεων. Το 2021, ο μέσος χρόνος ξεπερνούσε τις 900 ημέρες· το 2022 μειώθηκε στις 750 και το 2023 στις 600. Πλέον, η Ελλάδα καταλαμβάνει την τελευταία θέση, με την Κύπρο να αποφεύγει τον απόλυτο πάτο της ευρωπαϊκής κατάταξης.

Ο ιδανικός χρόνος επίλυσης δικαστικών διαφορών, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα και ειδικότερα το EU Justice Scoreboard, εξαρτάται από τη φύση της υπόθεσης. Στις αστικές και εμπορικές υποθέσεις, ως καλή επίδοση θεωρείται η ολοκλήρωση σε λιγότερες από 300 ημέρες, ενώ ένας χρόνος μεταξύ 300 και 500 ημερών είναι γενικά αποδεκτός. Στις διοικητικές υποθέσεις, όπου η πολυπλοκότητα είναι αυξημένη, αποδεκτός θεωρείται χρόνος μέχρι 400–500 ημέρες. Παράλληλα, σύμφωνα με τις συστάσεις της CEPEJ (Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Αποδοτικότητα της Δικαιοσύνης), το 75% των υποθέσεων θα πρέπει να ολοκληρώνεται εντός 12 μηνών, ιδίως σε πρώτο βαθμό.

Με δείκτη 120% για το 2023, η Κύπρος εμφανίζει για πρώτη φορά την ικανότητα να διεκπεραιώνει περισσότερες υποθέσεις από όσες καταχωρίζονται, ξεπερνώντας τον δείκτη ισορροπίας (100%) και δείχνοντας σημάδια σταδιακής αποσυμφόρησης του δικαστικού φόρτου. Παρ’ όλα αυτά, η βελτίωση αυτή πρέπει να ερμηνεύεται με προσοχή, καθώς δεν συνοδεύεται απαραίτητα από μείωση των συνολικών εκκρεμοτήτων.

Ποιότητα της Δικαιοσύνης

Η ποιότητα της δικαιοσύνης εξαρτάται από τις υποδομές, την τεχνολογία, την πρόσβαση και, εντέλει, την επένδυση που κάνει μια πολιτεία στον τομέα αυτό. Δυστυχώς, η Κύπρος κατατάσσεται για ακόμη μια φορά στην τελευταία θέση της Ε.Ε. ως προς τις δαπάνες για τη λειτουργία των δικαστηρίων, τόσο ανά κάτοικο όσο και ως ποσοστό επί του ΑΕΠ. Αυτό μεταφράζεται σε καθυστερήσεις, κακή ποιότητα κτηριακών εγκαταστάσεων, υποστελέχωση και χαμηλή τεχνολογική ετοιμότητα.

Η τεχνολογία αποτελεί άλλο ένα κεφάλαιο στασιμότητας. Παρά τις εισηγήσεις που έχουν υποβληθεί, τόσο από τη Μονάδα Δικονομικού Δικαίου όσο και από την Επιτροπή Μεταρρύθμισης του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου, τα κυπριακά δικαστήρια δεν επιτρέπουν ακόμη την ουσιαστική χρήση της τεχνολογίας. Και εδώ, η Κύπρος καταλαμβάνει την τελευταία θέση της Ε.Ε. στο πεδίο της ψηφιοποίησης.

Πλαίσιο οργάνωσης και ανθρώπινοι πόροι

Το διαχρονικό πρόβλημα της ανισότητας στην αναλογία δικαστών προς δικηγόρους φαίνεται πως αρχίζει να αντιμετωπίζεται. Τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι ο αριθμός των Δικαστών αυξάνεται, γεγονός που αποκαθιστά εν μέρει μια αναλογία που επί χρόνια προκαλούσε καθυστερήσεις και συμφόρηση στο σύστημα (γράφημα 37 της Έκθεσης). Όταν υπάρχουν λίγοι δικαστές για να διαχειριστούν τον μεγάλο αριθμό υποθέσεων που προέρχεται από έναν υπερπληθή δικηγορικό κόσμο (γράφημα 39 της Έκθεσης), είναι αναμενόμενο ότι θα δημιουργούνται συσσωρεύσεις και αναμονές.

Η αύξηση του αριθμού των δικαστών, σε συνδυασμό με την ανακατανομή αρμοδιοτήτων και τη λειτουργία νέων τμημάτων, δημιουργεί προοπτικές εξυγίανσης του συστήματος. Ωστόσο, παραμένουν προβλήματα σε σχέση με τις προσλήψεις διοικητικού προσωπικού και τη βελτίωση της υλικοτεχνικής υποδομής των δικαστηρίων. Σε σχέση με αυτό, εκκρεμεί ακόμη η υλοποίηση της Ανεξάρτητης Υπηρεσίας Δικαστηρίων.

Δικαστική ανεξαρτησία: ουσιώδης ή φαινομενική;

Η Κύπρος κατατάσσεται στην 20ή θέση ανάμεσα σε 27 κράτη-μέλη της Ε.Ε. σε ό,τι αφορά την αντίληψη των πολιτών για την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης. Το εντυπωσιακό, ωστόσο, είναι ότι το ποσοστό έλλειψης εμπιστοσύνης αυξήθηκε κατά δέκα ποσοστιαίες μονάδες σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά. Το γεγονός αυτό προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία, καθώς δεν συνοδεύεται από αντίστοιχες θεσμικές αλλαγές που να εξηγούν την πτώση.

Οι πολίτες, όταν ερωτώνται, δηλώνουν ότι οι λόγοι που τους κάνουν να αμφισβητούν την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης είναι τρεις: (1) ανεπαρκείς εγγυήσεις από το θεσμικό καθεστώς και τη θέση των δικαστών (2) πιέσεις από οικονομικά συμφέροντα και (3) παρεμβάσεις από την κυβέρνηση ή από πολιτικά πρόσωπα (γράφημα 51 της Έκθεσης).

Αν και προσωπικά δεν συμμερίζομαι την άποψη ότι υπάρχει άμεση πολιτική παρέμβαση στο δικαστικό έργο, εντούτοις δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τη δομική αδυναμία που συνιστά η απουσία εξωτερικού ελέγχου επί των αποφάσεων του Γενικού Εισαγγελέα. Ο Γενικός Εισαγγελέας στην Κύπρο διορίζεται από την εκτελεστική εξουσία και δεν υπόκειται σε δικαστικό έλεγχο, κάτι που επισημαίνεται και στις Εκθέσεις για το Κράτος Δικαίου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η ψήφιση ενός νομοσχεδίου για την ενίσχυση της ανεξαρτησίας των εισαγγελικών αποφάσεων είναι αναγκαία αλλά πρέπει να προβλέπει εξωτερικό και όχι απλώς εσωτερικό μηχανισμό ελέγχου.

Συμπεράσματα

Το EU Justice Scoreboard 2025 δείχνει μια μικρή βελτίωση στους χρόνους διεκπεραίωσης των υποθέσεων στην Κύπρο, χωρίς ωστόσο να φαίνεται ότι έχουν επιλυθεί τα χρόνια προβλήματα του συστήματος. Η απουσία στοιχείων για κρίσιμους τομείς, όπως οι αστικές και εμπορικές υποθέσεις, συνιστά πρόβλημα διαφάνειας και υπονομεύει τη δυνατότητα συστηματικής αξιολόγησης.

Η Κύπρος παραμένει στις τελευταίες θέσεις ως προς τις δαπάνες για τα Δικαστήρια, την τεχνολογική υποστήριξη και τη νομική βοήθεια, ενώ η έλλειψη εμπιστοσύνης στο σύστημα αποτυπώνει ένα βαθύτερο θεσμικό έλλειμμα. Παρά τις επιμέρους προσπάθειες αναβάθμισης, όπως η αύξηση των δικαστών και η εισαγωγή νέων διαδικασιών, η συνολική εικόνα εξακολουθεί να προκαλεί ανησυχία.

Είναι αναγκαίο να ενισχυθεί θεσμικά και ουσιαστικά η ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας και να διασφαλιστεί η διαφανής, αξιόπιστη και τακτική δημοσιοποίηση των σχετικών στοιχείων. Παράλληλα, καθίσταται επιτακτική η επένδυση ουσιαστικών και διαρκών πόρων στην τεχνολογική αναβάθμιση και τις υλικοτεχνικές υποδομές των δικαστηρίων. Τέλος, η δίκαιη και αποτελεσματική πρόσβαση όλων των πολιτών στη δικαιοσύνη πρέπει να αποτελεί σταθερή, ρεαλιστική και μη διαπραγματεύσιμη προτεραιότητα.

Μόνο τότε θα μπορούμε να μιλούμε για πραγματική σύγκλιση της Κύπρου με τα ευρωπαϊκά πρότυπα και όχι για επιφανειακές μεταρρυθμίσεις.