Τέχνη & Ενσυνειδητότητα

Πολλές φορές νομίζουμε ότι είμαστε παρόντες σε μία δεδομένη στιγμή που κάνουμε κάτι, αλλά δεν είμαστε. Το μυαλό μας χάνεται σε άλλες σκέψεις, π.χ. συστηνόμαστε με κάποιον και αμέσως το επόμενο δευτερόλεπτο δεν θυμόμαστε το όνομά του, ή, όταν τα παιδιά μας μάς μιλάνε, ακούμε πραγματικά τι μας λένε; Με την πρακτική της ενσυνειδητότητας (mindfulness) έχουμε επίγνωση του τι συμβαίνει μέσα μας και γύρω μας τη στιγμή που συμβαίνει. Ενσυνειδητότητα (mindfulness) ορίζεται από τον Dr. Jon Kabat-Zinn, τον πρωτοπόρο εφαρμογής της ενσυνειδητότητας στο χώρο της υγείας, ως «το να ‘μάθω’ να είμαι εξ’ ολοκλήρου συνειδητά στο παρόν με αγάπη, χωρίς καμία κριτική». Μέσα από τις τεχνικές ενσυνειδητότητας μπορούν παιδιά και ενήλικες να μάθουν  σταδιακά να  εξασκούνται στην  ενσυνειδητότητα και αυτή να γίνει μέρος της καθημερινότητάς τους.

Ένας τρόπος εξάσκησης για την ανάπτυξη και καλλιέργεια της ενσυνειδητότητας είναι  κοιτάζοντας την τέχνη. Το έργο τέχνης που βρίσκεται μπροστά μας, μας προσκαλεί να βρεθούμε στην παρούσα στιγμή, να αποσυνδεθούμε από τις καθημερινές ανησυχίες, σκέψεις μας και να εστιάσουμε όσο πιο βαθιά μπορούμε σε αυτό, ανακαλύπτοντάς το με τις αισθήσεις μας, με βιωματικό τρόπο. Αλλά και το αντίθετο, δηλαδή η κατάσταση πλήρους συγκέντρωσης στον εαυτό μας ή στο περιβάλλον, να μας οδηγήσει ώστε να εκφραστούμε δημιουργικά. Η ενασχόλησή με την τέχνη με την πρακτική της ενσυνειδητότητας μας βοηθάει να γίνουμε ενεργοί θεατές, να εκφραστούμε δημιουργικά και να επωφεληθούμε από τα οφέλη της.

Υπάρχουν σαφείς  λόγοι για τους οποίους η εξάσκηση στην πρακτική της ενσυνειδητότητας μπορεί να ωφελήσει τους ενήλικες και κυρίως τα παιδιά βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, γιατί η ενσυνειδητότητα συμβάλλει στην:

1. Γνωστική και ακαδημαϊκή απόδοση

• Αυξάνει τη δραστηριότητα και την πυκνότητα της φαιάς ουσίας σε περιοχές που σχετίζονται με την εστίαση.
• Βοηθά να παρατηρούμε και να επικεντρωνόμαστε/να εστιάζουμε, παρά να αποσπόμαστε εύκολα από τις σκέψεις και το περιβάλλον. Να ελέγχουμε το μυαλό «πεταλούδα».
• Τονώνει τη μνήμη.
• Βελτιώνει την ικανότητα επεξεργασίας πληροφοριών γρήγορα και με ακρίβεια.
• Ενθαρρύνει να χρησιμοποιούμε τη φαντασία μας.
• Ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα.

2. Ποιότητα Ζωής

• Αυξάνει την πυκνότητα σε περιοχές του εγκεφάλου, που σχετίζονται με την αυτογνωσία και την αισθητηριακή επεξεργασία.
• Βοηθά να ελέγχουμε και να αυτορυθμίζουμε τα συναισθήματα μας.
• Μειώνει το άγχος και βελτιώνει την ικανότητα διαχείρισης του στρες.
• Αυξάνει τις θετικές ψυχολογικές καταστάσεις (έχουμε μια πιο θετική στάση για τη ζωή γενικότερα, γινόμαστε θετικοί απέναντι σε καταστάσεις, στάσεις, σκέψεις κ.λπ.).
• Ενισχύει το ανοσοποιητικό μας σύστημα.

3. Βελτίωση των Σχέσεων

• Βελτιώνει τις δεξιότητες που απαιτούνται για τις διαπροσωπικές σχέσεις.
• Καλλιεργεί συναισθήματα όπως η ενσυναίσθηση, η αγάπη, η ευγένεια, η συμπόνια, η συλλογικότητα.

Η ενσυνειδητότητα και η εκπαίδευση είναι συνυφασμένες. Η ενσυνειδητότητα μας καλεί να είμαστε συνειδητά παρόντες τόσο με το τι συμβαίνει στον ίδιο μας τον εαυτό μας όσο και με το εξωτερικό περιβάλλον συμπεριλαμβανομένων και των άλλων ανθρώπων. Όταν οι εκπαιδευτικοί είναι  πλήρως παρόντες, διδάσκουν καλύτερα. Όταν οι μαθητές είναι πλήρως παρόντες, η ποιότητα της μάθησής τους είναι καλύτερη. Είναι μια εξίσωση που μπορεί να μεταμορφώσει τη διδασκαλία, τη μάθηση και το εκπαιδευτικό τοπίο. Η ενσυνειδητότητα μπορεί να συμβάλλει στην εκπαιδευτική κοινότητα ώστε οι μαθητές να προοδεύσουν ακαδημαϊκά, συναισθηματικά και κοινωνικά – και οι εκπαιδευτικοί να αναπτυχθούν επαγγελματικά και προσωπικά. Κάποια από τα οφέλη της ενσυνειδητότητας στο σχολικό περιβάλλον:

Για Εκπαιδευτικούς

• Αυξάνει την ανταπόκριση στις ανάγκες των μαθητών.
• Προωθεί τη συναισθηματική ισορροπία.
• Υποστηρίζει τη διαχείριση του άγχους και τη μείωση του στρες.
• Υποστηρίζει υγιείς σχέσεις στην εργασία και στο σπίτι.
• Βελτιώνει το κλίμα στην τάξη.

Για Μαθητές

• Ενισχύει την προσοχή και τη συγκέντρωση.
• Μειώνει το άγχος πριν από τις εξετάσεις.
• Παρέχει εργαλεία για τη μείωση του στρες.
• Ενισχύει την κοινωνική και συναισθηματική μάθηση.
• Ενθαρρύνει τις φιλο-κοινωνικές συμπεριφορές και τις υγιείς σχέσεις.

Το εργαστήριο Τέχνη και Ενσυνειδητότητα το έχω υλοποιήσει στο Μουσείο Γ. Γουναρόπουλος με αφορμή την επετειακή έκθεση Η τέχνη της γραμμής Hommage à Gounaro ΙΙ, με μεγάλη επιτυχία (για πρώτη φορά στην Ελλάδα), στο Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης, στην Παιδική  Βιβλιοθήκη του Δήμου Χαλανδρίου στα πλαίσια της  Καλοκαιρινής Εκστρατείας Ανάγνωσης και Δημιουργικότητας. Και το έχω παρουσιάσει στο ART4MORE (2019, 2020), ένα καινοτόμο Διεθνές Φεστιβάλ Τεχνών το οποίο ευαισθητοποιείται σε κοινωνικά ζητήματα, ιδιαίτερα στον τομέα της ψυχικής υγείας μέσω της τέχνης, στο 3^ο Ευρωπαϊκό Webinar της INSEA (International Society for Education Through Art) με θέμα Teaching Art in lifewide and extra– curricular context, στο τμήμα των πρωτοετών φοιτητών προσχολικής εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στο μάθημα της Εικαστικής Αγωγής και Δημιουργίας και σε εκπαιδευτικούς προσχολικής και πρωτοβάθμιας  εκπαίδευσης στο Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης.

Η ενσυνειδητότητα είναι μία έμφυτη ικανότητα του ανθρώπου αλλά ως παιδιά κάνεις δεν μας μαθαίνει να την εξασκούμε με αποτέλεσμα μεγαλώνοντας να βάζουμε την ζωή μας στον αυτόματο πιλότο, χωρίς να  καταφέρνουμε να έρθουμε σε επαφή με τον εαυτό μας –  με το όλον μας. Ιδιαίτερα αυτή την περίοδο κατά τη διάρκεια της οποίας συμβαίνουν πολλές  αλλαγές στον κόσμο, ενήλικες και παιδιά βιώνουν συναισθήματα όπως αυτά του φόβου, του πανικού και της ανασφάλειας, προτεραιότητα είναι η ψυχική υγεία,  ιδιαίτερα στο σχολικό περιβάλλον κύριο μέλημα θα πρέπει να είναι η ψυχική ισορροπία των μαθητών και όχι η μαθησιακή τους απόδοση. Ας φροντίσουμε τους εαυτούς μας και ο ένας τον άλλον παραμένοντας ήρεμοι χωρίς να αφήνουμε να επηρεάζουν την ζωή μας αρνητικά όσα συμβαίνουν γύρω μας.

Λαμπρινή – Λύντια Πετροπούλου, Φοιτήτρια στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Επιστήμες Αγωγής – Τέχνες στην Εκπαίδευση», Εκπαιδεύτρια Ενσυνειδητότητας, Δημιουργός του εργαστηρίου Τέχνη και Ενσυνειδητότητα και του πρώτου Διαδικτυακού Εικαστικού Εργαστηρίου για μαθητές/παιδιά που κατοικούν σε απομακρυσμένες περιοχές της ηπειρωτικής και της νησιωτικής Ελλάδος.